kèo nhà cái nhận định làng - hồn Việt xưa nay vương vấn...

kèo nhà cái đêm 26 Tháng mười một 2011 Lượt xem: 552

kèo nhà cái nhận định làng - hồn Việt xưa nay vương vấn... Mỗi người con xa quê khi nhớ về quê hương là nhớ về hình ảnh kèo nhà cái nhận định làng thân thương bên gốc đa, giếng nước...

kèo nhà cái nhận định làng là một loại hình kiến trúc văn hoá rất phổ biến ở đồng bằng và trung du Bắc Bộ. Ngày xưa, hầu như làng nào cũng có kèo nhà cái nhận định làng. Nhiều làng có tới 2, 3 kèo nhà cái nhận định trên các lối đi chính vào làng.

Tỉnh Hà Tây (cũ) bao gồm dải đất từ phía Sơn Tây xứ Đoài về phía nam - mạn Hà Đông, còn khá nhiều làng cổ mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa với các quần thể kiến trúc độc nhất vô nhị. Hà Tây có gần 1500 làng, do đó số kèo nhà cái nhận định làng xưa là rất lớn. Trải qua thời gian, chiến tranh và nhiều yếu tố khác, rất nhiều kèo nhà cái nhận định làng đến nay đã không còn dấu vết.

Theo tư liệu văn hóa của tỉnh, trước khi nhập về TP Hà Nội, tỉnh Hà Tây chỉ còn hơn 100 kèo nhà cái nhận định làng. Hầu hết những kèo nhà cái nhận định này được xây dựng trước năm 1945. Có thể gọi đó là những kèo nhà cái nhận định làng truyền thống.

kèo nhà cái nhận định làng ra đời từ rất sớm, gắn liền với sự hình thành phát triển của làng. Ở các vùng quê xưa đồng bằng Bắc Bộ, cùng với sự phát triển của dân cư, làng được xây dựng theo một cấu trúc chặt chẽ với lũy tre và lạch nước, ao sâu bao bọc quanh làng. Người đi vào làng nhất thiết phải qua những kèo nhà cái nhận định làng. Tại mỗi kèo nhà cái nhận định có các Tuần đinh trông coi an ninh trật tự trong làng, ngoài đồng. Người đứng đầu các Tuần đinh là Thủ phiên…

Đường đi qua kèo nhà cái nhận định làng phải là đường trục chính, rộng rãi, thường được lát gạch nghiêng. Dọc hai bên đường trục là các lối xóm, ngõ đổ ra theo kiểu chân rết (hay xương cá). Đầu các ngõ xóm cũng có kèo nhà cái nhận định. Nhà dân trong xóm ở liền kề nhau như bát úp và từng hộ gia đình lại có kèo nhà cái nhận định riêng cùng với tường bao quanh, tạo nên một hình thái đặc trưng của nông thôn xưa là “kín kèo nhà cái nhận định cao tường”:

Làng ta phong cảnh hữu tình
Dân cư đông đúc như hình con Long…(Ca dao)

Có thể ban đầu kèo nhà cái nhận định làng chỉ là những cái kèo nhà cái nhận định sơ khai làm bằng tre, cửa chắn bằng phên, dong nhiều gai nhọn để ngăn cản thú dữ vào làng phá phách. Về sau, kèo nhà cái nhận định làng mới được xây dựng ngày càng bền vững bề thế hơn, mang những giá trị nghệ thuật kiến trúc từ các loại vật liệu xây dựng phổ biến ở nông thôn ta như đá ong, gạch ngói, vôi vữa…

Qua tìm hiểu, phần lớn kèo nhà cái nhận định làng truyền thống ở vùng Hà Tây được xây dựng ở thời Nguyễn thế kỷ XIX đến 1945. Song cũng có nhiều kèo nhà cái nhận định được xây dựng từ thời Lê thế kỷ XVII, như kèo nhà cái nhận định làng Mông Phụ ở Đường Lâm-Sơn Tây, kèo nhà cái nhận định làng Chi Quan ở Thạch Thất, kèo nhà cái nhận định làng Ước Lễ ở Thanh Oai.

Về kiến trúc, kèo nhà cái nhận định làng truyền thống là những công trình kiến trúc cổ, có sự đan xen giữa kiến trúc đình, chùa. Thông thường, kèo nhà cái nhận định làng có 4 mảng kiến trúc nhưng không rời rẽ mà cấu kết với nhau, tạo nên sự bền vững, hài hòa.

Vòm kèo nhà cái nhận định thường xây cuốn hình vòm parapol. Tuỳ theo vị trí, địa thế, điều kiện của mỗi làng mà vòm kèo nhà cái nhận định có quy mô bề thế khác nhau, nhưng đều phải hài hòa đảm bảo đi lại thuận tiện cho cả làng.

Liên kết với vòm kèo nhà cái nhận định là hai trụ kèo nhà cái nhận định, xây thẳng đứng, đắp vẽ rất công phu. Trên hai trụ thường đắp nổi câu đối. Liên kết với vòm kèo nhà cái nhận định và trụ kèo nhà cái nhận định là mặt kèo nhà cái nhận định, trang trí đắp nổi những chữ đại tự là tên của làng, hoặc các cụm chữ hàm chứa ý nghĩa súc tích, thể hiện phương châm xử thế và mang cốt cách của làng.

Phần trên cùng là mái lợp. Mái kèo nhà cái nhận định xưa thường lợp ngói che chắn cho kèo nhà cái nhận định và che mưa cho người qua kèo nhà cái nhận định. Nhiều nơi có kèo nhà cái nhận định làng lớn như Uớc Lễ (Thanh Oai), Thượng Hội (Đan Phượng), Tảo Khê (Ứng Hoà)… trên kèo nhà cái nhận định còn có Vọng lâu với 2, 3 lớp mái, mỗi góc mái đều có đầu đao, dáng dấp như những ngôi đình chùa cổ.

Có thể nói kèo nhà cái nhận định làng truyền thống rất phong phú, đa dạng về kiểu dáng và chất liệu, đã tồn tại hàng trăm năm, là những công trình kiến trúc cổ ngoài giá trị về lịch sử văn hóa, nó còn thể hiện được hồn quê, cốt cách của mỗi làng xã Việt Nam, cần được bảo tồn và lưu giữ.

Làng quê xưa khi nước có giặc, kèo nhà cái nhận định làng, luỹ tre xanh trở thành những chiến luỹ. Khi thanh bình, kèo nhà cái nhận định làng mang ý nghĩa khẳng định chủ quyền địa giới của địa phương, góp phần bảo tồn bản sắc văn hoá riêng như gương mặt của làng. Mỗi người con xa quê khi nhớ về quê hương là nhớ về hình ảnh kèo nhà cái nhận định làng thân thương bên gốc đa, giếng nước:

“Chiều hôm đón mát kèo nhà cái nhận định làng
Gió hiu hiu đẩy mây vàng êm trôi…” (Bàng Bá Lân)

Hiện nay, các làng quê Việt Nam và các làng xã ngoại ô thành phố đang nở rộ “phong trào” phục chế lại hay xây dựng mới các kèo nhà cái nhận định làng theo kiểu truyền thống. Đó là một nét đáng mừng. Nhưng có lẽ, niềm vui sẽ trọn vẹn hơn nếu sau mỗi kèo nhà cái nhận định làng ấy là cuộc sống người dân luôn no ấm, yên bình và đậm đà bản sắc “Mỹ tục khả phong” (Phong tục tốt đẹp) riêng.

TheoDân Việt.