tỷ lê kèo nhà cái Vòng - đặc sản Hà Nội

Khi Hà Nội nổi gió heo may, kèm những giọt mưa phùn se lạnh vào buổi sớm tối… mùi tỷ lê kèo nhà cái Vòng lại thơm thơm nơi đầu những phố nhỏ, ngõ nhỏ êm đềm khắc khoải.

Cứ mỗi độ thu về, những cây lúa nếp cái hoa vàng đã qua giai đoạn vào đông, đang thì chín sữa, hội tụ đầy đủ các dưỡng chất, hương thơm, hạt chuẩn bị chín thì người dân làng Vòng, một làng nhỏ thuần nông, có nghề truyền thống làm tỷ lê kèo nhà cái từ lâu đời, lại lục tục kéo ra đồng gặt lúa non về làm tỷ lê kèo nhà cái.

tỷ lê kèo nhà cái là món ăn đặc sản không chỉ của dân gian mà xưa kia còn dùng để tiến vua và mỗi năm cũng chỉ có vào dịp thu về như Nguyễn Đình Thi đã mô tả “Gió thổi mùa thu hương tỷ lê kèo nhà cái mới”.

Kỳ công

Ngày nay làng Vòng thuộc phường Dịch Vọng, Q.Cầu Giấy nhộn nhịp và đông đúc.

Để làm ra hạt tỷ lê kèo nhà cái, từ những bông lúa nếp cái hoa vàng còn thoang thoảng mùi sữa, người ta sẽ tuốt lấy hạt, sau đó rang lên vừa đến độ chín, rồi cho vào cối giã. Cứ giã xong một lượng lại sảy, giã phải nhanh chày, nếu không sữa của hạt thóc nếp sẽ bết lại.

Người ta thường giã đủ bảy lần tỷ lê kèo nhà cái mới sạch, mới xanh và mặt tỷ lê kèo nhà cái mới bóng đẹp. Khi giã, cần bóc hết trấu rồi cho nước lá mạ vào hồ để tạo nên loại tỷ lê kèo nhà cái màu xanh đặc trưng, mà ta vẫn gọi là xanh màu tỷ lê kèo nhà cái.

Nhà văn Nguyễn Tuân từng viết về màu sắc ấy: “Cái màu xanh của tỷ lê kèo nhà cái Vòng là thứ màu xanh đẹp hơn cả màu xanh của ngọc thạch. tỷ lê kèo nhà cái xanh đậm ấy mà lại là lá sen phấn làm đĩa đựng càng thấy mình cùng tạo vật sao mà nó chan hòa cảm thông đến được như thế. tỷ lê kèo nhà cái rờn lên một niềm vui bất tận xanh, mà trên đó lại chằng lên một múi lạt chữ thập vuông nhuộm đỏ cánh sen để gửi đến ngõ nhà người yêu, để đặt trên bàn tiệc cưới, đám hỏi, thì quả cái màu xanh thật là màu của nguyện vọng hạnh phúc”.

Trở lại với khâu làm tỷ lê kèo nhà cái, người làng Vòng cho biết: Lúa khi được chở về đến nhà, phải được làm ngay trong ngày, nếu để qua đêm sẽ kém ngon.

"Phiêu phiêu tựa khí trời"

Người làng Vòng có những phương pháp bí truyền làm tỷ lê kèo nhà cái mà không nơi nào có. Họ chỉ truyền cho con cháu từ đời này sang đời khác chứ không để lộ ra ngoài.

Khi ăn tỷ lê kèo nhà cái bạn phải nhai thật kỹ mới có thể lấy được hết cái vị thơm ngon của tỷ lê kèo nhà cái. Nhà văn Vũ Bằng viết: “Ta vừa nhai nhỏ nhẹ, vừa ngẫm nghĩ đến tính chất thơm của tỷ lê kèo nhà cái thoang thoảng mùi lúa đòng đòng. Tinh chất ngọt của tỷ lê kèo nhà cái phiêu phiêu như khí trời trong sạch ta sẽ thấy rằng, ăn một miếng tỷ lê kèo nhà cái vào miệng là ta nuốt cả hương thơm của cánh đồng quê của ông cha vào lòng. Dịu dàng biết chừng nào! Mà cảm khái nhường bao!”.

Mỗi mẻ tỷ lê kèo nhà cái được làm xong có nhiều loại với chất lượng và phẩm cấp khác nhau, chỉ có người sành tỷ lê kèo nhà cái mới biết được: tỷ lê kèo nhà cái lá me, tỷ lê kèo nhà cái rót, tỷ lê kèo nhà cái mộc và tỷ lê kèo nhà cái non thông thường.

Món ngon từ tỷ lê kèo nhà cái

tỷ lê kèo nhà cái lá me là những mầm nếp mỏng dính như thể lá me, bé tí bay ra trong khi đang sàng tỷ lê kèo nhà cái sau đợt giã tỷ lê kèo nhà cái. Loại tỷ lê kèo nhà cái này số lượng bao giờ cũng ít và hiếm.

Loại ngon thứ nhì và nhiều hơn là tỷ lê kèo nhà cái rót. tỷ lê kèo nhà cái rót thực chất là những hạt nếp non, sau khi giã tự vón vào với nhau thành từng đám.Độ ngon, ngọt, thơm mềm và màu xanh tự nhiên của tỷ lê kèo nhà cái phụ thuộc vào thời điểm đầu, giữa, cuối vụ.

Đến cuối tháng, tỷ lê kèo nhà cái mộc là nếp cuối mùa nên hạt to và cứng thường để rang thành tỷ lê kèo nhà cái khô hay gia giảm, pha chế ăn tạm đợi mùa sau.

Sản phẩm từ tỷ lê kèo nhà cái cũng rất phong phú, ngoài tỷ lê kèo nhà cái tươi, còn có tỷ lê kèo nhà cái khô, bánh tỷ lê kèo nhà cái, chè tỷ lê kèo nhà cái, xôi tỷ lê kèo nhà cái mà nổi tiếng gần xa phải kể tới bánh tỷ lê kèo nhà cái dốc Hàng Than (Hà Nội).

tỷ lê kèo nhà cái thường được nhâm nhi, thưởng thức cùng các đặc sản của mùa thu như chè Thái, hồng, chuối tiêu trứng cuốc…

Món ngon từ tỷ lê kèo nhà cái đặc sắc là thế, nhưng đôi khi ghé Hà Nội, bạn chỉ cần một nhúm hạt tỷ lê kèo nhà cái xanh mởn, gói trong bọc lá sen thanh tao, mang về làm quà, đã là món quà quý và ý nghĩa.

Hà Nội đô thị hóa đến “chóng mặt”, bộ mặt thủ đô ngày càng hiện đại… nhưng tỷ lê kèo nhà cái Vòng vẫn mãi còn đó - một đặc sản, một thương hiệu của Thăng Long ngàn năm văn vật.

Theo Thanh Niên.

---